Biżuteria, od wieków będąca symbolem statusu, piękna i trwałości, skrywa w sobie więcej niż tylko lśniące metale i mieniące się kamienie. Każdy wyrób jubilerski posiada przypisaną tzw. próbę – to kluczowa informacja na temat zawartości czystego metalu szlachetnego (złota lub srebra) w danym stopie. Próba wpływa na wartość wyrobu jubilerskiego i stanowi gwarancję jakości.
Dlaczego nie czysty metal? Rola domieszek w biżuterii
Intuicja podpowiada, że biżuteria wykonana w 100% z czystego złota czy srebra powinna być najcenniejsza i najbardziej pożądana. O ile w przypadku sztabek inwestycyjnych dąży się do jak największej czystości kruszcu, o tyle w jubilerstwie sytuacja wygląda inaczej. Czyste złoto (24 karaty) jest metalem niezwykle miękkim i plastycznym. Biżuteria wykonana z samego złota o takiej czystości byłaby bardzo delikatna, łatwo ulegałaby zarysowaniom, wgnieceniom i zniekształceniom w codziennym użytkowaniu. Podobnie czyste srebro jest stosunkowo miękkie.
Z tego powodu w jubilerstwie stosuje się domieszki innych metali. Tworzy się stopy, czyli mieszaniny złota lub srebra z innymi metalami, takimi jak miedź, srebro (w przypadku złota), cynk, nikiel (obecnie rzadziej ze względu na alergie), pallad czy platyna. Dodanie tych metali sprawia, że stop staje się twardszy, bardziej wytrzymały, odporny na ścieranie i odkształcenia. Domieszki wpływają również na kolor złota (np. miedź daje odcień różowy, srebro i pallad – biały) oraz na cenę stopu. Zatem stosowanie domieszek jest konieczne ze względów praktycznych i estetycznych, a próba określa proporcję czystego metalu szlachetnego w stosunku do tych domieszek.
Jak określa się próbę wyrobu jubilerskiego?
Próba metali szlachetnych w jubilerstwie jest określana jako zawartość czystego metalu wyrażona w promilach. System promilowy jest najbardziej precyzyjny i międzynarodowo uznany. Próba 500 dla złota oznacza, że w 1000 jednostkach wagi tego stopu znajduje się 500 jednostek wagi czystego złota, co odpowiada 50,0% czystego złota. Analogicznie, próba 925 dla srebra oznacza 925 promili czystego srebra, czyli 92,5%. Kruszec niższej próby będzie zawierał mniej czystego metalu szlachetnego, a więcej metali domieszkowych. Jednocześnie obrączki ślubne i inne wyroby jubilerskie o niższej próbie powinny być bardziej trwałe i wytrzymalsze w codziennym użytkowaniu niż te o wyższej próbie (z wyjątkiem specyficznych stopów o specjalistycznym przeznaczeniu). Wybór próby jest zatem kompromisem między zawartością cennego kruszcu a praktycznymi właściwościami użytkowymi biżuterii.
Jaka jest najpopularniejsza próba biżuterii w Polsce?
W Polsce, a także w wielu innych krajach, najczęściej stosowaną próbą złota w biżuterii jest próba 585. Oznacza to, że stop zawiera 585 promili (czyli 58,5%) czystego złota. Pozostałe 415 promili (41,5%) to metale domieszkowe, zazwyczaj miedź, srebro, a czasami cynk czy nikiel (choć ten ostatni jest coraz rzadziej stosowany).
Popularność próby 585 wynika z optymalnego balansu między trwałością wynikającą z domieszek a zawartością czystego metalu szlachetnego, który nadaje biżuterii pożądany blask i wartość. Obrączki ze złota próby 585 są bardzo praktyczne w codziennym użytkowaniu, odporne na zarysowania i odkształcenia, a jednocześnie postrzegana jako "prawdziwe" złoto o rozsądnej wartości. W porównaniu do wyższych prób, cena biżuterii próby 585 jest bardziej przystępna dla przeciętnego konsumenta.
Próba to nie wszystko – co wpływa na ostateczną wartość biżuterii?
Próba metali szlachetnych jest kluczowym wskaźnikiem zawartości cennego kruszcu i ma fundamentalne znaczenie dla wartości materiałowej wyrobu, nie jest to jedyny wyznacznik jakości i finalnej wartości wyrobu jubilerskiego. Na ostateczną wartość i cenę wpływa również szereg innych czynników, które często decydują o jej unikalności i pięknie:
-
rodzaj i masa oprawionych kamieni,
-
technika wykonania
-
waga i wielkość wyrobu,
Jak ustala się próbę biżuterii w salonie jubilerskim?
Ważne jest, aby odróżnić oficjalne, państwowe potwierdzenie próby od metod orientacyjnych. W Polsce to państwowe Urzędy Probiercze są instytucjami uprawnionymi do badania zawartości metali szlachetnych w wyrobach i ich cechowania, czyli wybijania na nich oficjalnych cech probierczych (tzw. punc).
Ustalanie prób wyrobów jubilerskich w salonach jubilerskich polega na sprzedaży biżuterii, która została już wcześniej zbadana i ocechowana przez Urząd Probierczy.
Pracownicy Urzędu, probiercy, pobierają próbki metalu z wyrobów i poddają je analizie laboratoryjnej (np. metodą kupelacji, spektrometrii rentgenowskiej, czy innymi precyzyjnymi technikami) w celu dokładnego ustalenia zawartości czystego metalu szlachetnego. Jeśli zawartość metalu odpowiada deklarowanej próbie (lub jest wyższa), wyrób zostaje opatrzony odpowiednią, urzędową cechą probierczą, która informuje o rodzaju metalu szlachetnego
Jak ustalić próbę obrączek domowym sposobem? – Metoda Archimedesa
Do przeprowadzenia tej metody potrzebne są: pojemnik na wodę (np. szklanka lub zlewka), nitka, precyzyjna waga (najlepiej jubilerska) oraz butelka (lub inny przedmiot do podwieszenia obrączki, tak aby znajdowała się w wodzie, ale nie dotykała dna ani ścianek pojemnika).
Etapy pomiaru dla obrączek:
-
Ważenie na sucho: Najpierw przeprowadza się ważenie samych obrączek na wadze. Zapisujemy tę wartość – jest to masa obrączki (m).
-
Przygotowanie do ważenia w wodzie: Napełniamy pojemnik wodą. Umieszczamy go na wadze i włączamy funkcję tara, czyli zerujemy wskazanie wagi, aby mierzyła tylko dodatkową masę. Alternatywnie, zapisujemy masę pojemnika z wodą.
-
Ważenie w wodzie: Przywiązujemy obrączkę do nitki i ostrożnie zanurzamy ją w wodzie, tak aby była całkowicie zanurzona, ale nie dotykała ścianek ani dna pojemnika. Obrączka powinna "wisieć" w wodzie. Waga wskaże dodatkową masę. Ta dodatkowa masa odpowiada masie wypartej przez obrączkę wody, co zgodnie z zasadą Archimedesa, jest równe sile wyporu działającej na obrączkę.
Należy podzielić pierwszy pomiar (waga obrączki na sucho) przez drugi pomiar (waga wypartej wody, czyli wzrost wskazania wagi po zanurzeniu obrączki). Uzyskany wynik (gęstość w g/cm³) porównujemy z tabelarycznymi gęstościami stopów złota lub srebra o znanych próbach.
